Yer Kabuğu

Yer kabuğu, Litosfer ya da taş küre olarak adlandırılan ve Yer Kürenin en dış yer alan yapıya verilen addır. Karalarda daha kalın olan yaklaşık 35-45 km, Tibet Platosunda 70 km, deniz ve okyanus diplerinde ise daha da ince, ki bu incelik yaklaşık olarak 8-12 km, olan yer kabuğunun yaklaşık olarak kalınlığı 33 km kadar olduğu bilinmektedir. Kimyasal oluşumu, bileşenleri ve yoğunluğu birbirinden çok daha farklı iki bölümden meydana gelir. Bunlardan birincisi granit bileşiminde bulunan ve kayaçlardan oluşan granitik yer kabuğudur. İkinci diğer kısım da bazalt bileşimindeki şekil alan kayaçlardan oluşan bazaltik yer kabuğudur. Granitik yer kabuğunda iki tür element var olduğu bilinmektedir. Bunlar silisyum ve alüminyum elementleridir. Bu sebeple çok daha hafiftir; yoğunluğu ise 2,7-2,8 g/cm3 arasında olduğu ölçülmüştür. Yer kabuğunun üst bölgesini, kısmını teşkil eder. Bazaltik yer kabuğunda ise yine granitik yer kabuğunda yer alan silisyum elementinin yanı sıra magnezyum elementi hakimdir. Dolayısıyla da granitik kabuktan çok daha ağırdır; yoğunluğu 3-3,5 g/cm3 arasında olduğu gözlemlenmiştir. Granitik yer kabuğunun aşağısında ve okyanus tabanlarında yer aldığı bilinmektedir. Bu nedenle bahsetmiş olduğumuz bazaltik yer kabuğuna "okyanusal kabuk" adını vermek yanlış olmaz. Bahsetmiş olduğumuz bu iki bölüm bütün kıtaların da altında bulunmaktadır. Bununla birlikte okyanusların altında ise durum biraz farklıdır. Burada anlatılan bazaltik kabuk bölümü birkaç kilometre kalınlıkta olup ince bir tabaka halinde yer alır, uzanır. Buna karşılık granitik kabuk kısmı ise ya hiç yoktur (Örneğin Büyük Okyanus) ya da çok incedir. Misal olarak hiç granit kısmı bulunmayan okyanuslardan birisine Büyük Okyanusu kolaylıkla verebiliriz. Çok ince bir granitik kabuk kısım içeren okyanuslara örnek verecek olursak da Atlas ve Hint Okyanusları sıralayabiliriz.

Halen hamurumsu ve kızgın bir yapıya sahip olan mantonun üzerinde, sanki yüzer halde bulunduğu düşünülen yer kabuğunun kalınlığının her yerde aynı olmadığını böylelikle belirtmiş olduk. Yer kabuğunun kalınlığı dünya üzerinde yer alan karalarda yaklaşık olarak 30-40 km ile deniz ve okyanus derinliklerinde ise yaklaşık 8-10 km olduğu ölçülmüştür.

Yer kabuğu, yer kürenin en ince kısmı ve yoğunluk bakımından en az olan tabakasıdır. Yer kabuğunun sıcaklığı ise mantoya bağlı olarak aşağıya doğru inildikçe 33 metrede 1 °C arttığı bilinmektedir. Bunun sebebi ise yeraltı suları, taşlar, vb. Faktörlerin etkisine maruz kalmalarıdır. Yer kabuğu içerisinde mevcut olan bazı elementler bir araya gelerek mineralleri oluşturmaktadır. Minerallerin ise yeryüzünde katı halde bir araya gelmesi sonucunda ise taşlar yani kayaçlar oluşmaktadır. Yer kabuğunu oluşturan bu kayaçları üç ana gruba ayrılarak incelendiği bilinmektedir. Bunlar; püskürük ya da diğer adıyla katılaşım kayaçlar, tortul kayaçlar ve metamorfik yani başkalaşım kayaçlarıdır. Jeolojik devirlerde zamanla milyonlarca yıllık bir süreç içerisinde bu kayaçlar değişime uğrayıp birbirlerine dönüşebilmektedir. Kayaç döngüsü adı verilen bu durumda var olan bu kayaçlar yerin derinlikleri aşılarak magmaya kadar ulaşır ve burada erir. Sonrasında ise bu bahsettiğimiz kayaçlar magma ile çok farklı şekillerde yeryüzüne çıkması sonucunda soğurlar. Böylece püskürük kayaçların oluşumu gerçekleşmiş olur. Katılaşım kayaçları da zamana bağlı olarak çözülerek erozyona uğrar.

Akarsular, rüzgârlar, dalgalar ve buzullar gibi kuvvetlerin etkisi ile parçalanan bu kayaçlar taşınarak yer kabuğunun çukur alanlarında birikirler. Böylece tortul kayaçlar oluşur. Katılaşmış kayaçlar ile tortul kayaçlar yer kabuğu hareketleri sırasında yüksek sıcaklık ve basıncın etkisi ile başkalaşım (Metamorfik) kayaçlarına dönüşmektedir. En fazla hakkında bilgiye sahip olduğumuz tabaka ise bu tabakadır. Yer kabuğunun kalınlığı en düşük ve en yüksek sınır olarak yaklaşık olarak 5-110 km. Arasında değiştiğini söyleyebiliriz.